Podrażnienie skóry czy alergia?

Stosowanie kosmetyków do pielęgnacji skóry twarzy może prowadzić do niepożądanych reakcji skórnych, które najczęściej przyjmują formę podrażnienia kontaktowego lub alergii kontaktowej. Choć objawy obu tych reakcji mogą być zbliżone, ich mechanizmy immunologiczne, przyczyny oraz konsekwencje kliniczne znacząco się różnią. Zrozumienie różnic między tymi stanami jest kluczowe zarówno dla konsumentów, jak i dla specjalistów dermatologii i kosmetologii.

Podrażnienie skóry a alergia po zastosowaniu kosmetyku – różnice, mechanizmy i dane epidemiologiczne

Podrażnienie Skóry kontaktowe

mechanizm podrażnienia skóry

Podrażnienie kontaktowe (ang. irritant contact dermatitis, ICD) jest najczęstszą reakcją skórną wywołaną przez kosmetyki. Jego mechanizm nie ma podłoża immunologicznego, a wynika z bezpośredniego uszkodzenia bariery naskórkowej przez substancje chemiczne zawarte w produkcie. Do najczęstszych składników drażniących należą alkohole, konserwanty, substancje zapachowe oraz kwasy i zasady stosowane w kosmetykach.

Nakładanie na skórę kilku kosmetyków jednocześnie lub w krótkim odstępie czasu może także prowadzić do podrażnień, zwłaszcza jeśli ich składniki wchodzą w interakcje. Mechanizm tego zjawiska może wynikać z kilku czynników, takich jak kumulacja substancji drażniących, zmiana pH skóry, destabilizacja formulacji kosmetyków czy reakcje chemiczne między składnikami.

Niektóre składniki kosmetyczne mają potencjał drażniący samodzielnie, ale ich połączenie może nasilać działanie. Przykładem mogą być alkohole (np. etanol, alkohol denat.) stosowane w tonikach lub produktach przeciwtrądzikowych, mogą zwiększać przenikalność skóry dla innych substancji i potęgować podrażnienia. Kwasy AHA/BHA (np. kwas glikolowy, mlekowy, salicylowy) stosowane jednocześnie w różnych produktach mogą powodować nadmierne złuszczanie i osłabienie bariery ochronnej skóry.

Niektóre składniki wymagają określonego pH do skutecznego działania, a ich mieszanie może prowadzić do niekorzystnych reakcji. Witamina C działa najlepiej w niskim pH (<3,5), natomiast niacynamid preferuje wyższe wartości (~5-7). Ich połączenie może prowadzić do wzrostu pH i utraty efektywności obu substancji, a także do przejściowego podrażnienia skóry.

Stosowanie retinoidów po kwasach AHA/BHA zwiększa ryzyko podrażnienia, jeśli są stosowane równocześnie z retinoidami, które same w sobie są silnie drażniące.

Niektóre składniki mogą reagować ze sobą, tworząc substancje o potencjalnie drażniącym działaniu. Takim przykładem jest reakcja nadtlenku benzoilu i retinoidów. Nadtlenek benzoilu może utleniać retinol, co prowadzi do jego inaktywacji i jednocześnie zwiększa ryzyko podrażnień.

Oleje mineralne czyli pochodne ropy naftowej tworzą okluzję, co może zwiększać przenikanie substancji aktywnych i ich potencjalnie drażniące działanie.

Niektóre składniki, szczególnie w postaci okluzyjnych kremów, mogą powodować, że substancje nakładane wcześniej przenikają głębiej w skórę niż normalnie, co może prowadzić do podrażnienia lub reakcji alergicznej. Silikony i parafina w kremach nawilżających mogą zatrzymywać na skórze substancje drażniące, przedłużając ich działanie. Emolienty i kwasy stosowane razem mogą sprawić, że okluzja zwiększa działanie złuszczające kwasów, prowadząc do przesuszenia i podrażnień.

Jak unikać podrażnień wynikających z interakcji składników?

Podrażnienia skóry spowodowane interakcjami składników kosmetycznych można minimalizować poprzez świadome planowanie pielęgnacji i odpowiednie stosowanie produktów. Kluczowe znaczenie ma zarówno kolejność aplikacji kosmetyków, unikanie nadmiernej liczby substancji aktywnych w jednej rutynie, stopniowe wprowadzanie nowych preparatów, jak i ochrona skóry przed czynnikami zewnętrznymi, takimi jak promieniowanie UV.

Prawidłowa kolejność nakładania kosmetyków wpływa na ich skuteczność i minimalizuje ryzyko podrażnień. Produkty powinny być aplikowane zgodnie z ich konsystencją i działaniem na skórę. Zasadniczo najpierw stosuje się kosmetyki o niższym pH, które łatwiej przenikają do głębszych warstw skóry i mogą aktywnie wpływać na jej strukturę. Przykładem są kwasy AHA i BHA oraz witamina C w postaci kwasu askorbinowego, które najlepiej działają w kwaśnym środowisku (pH 3–4).

Po aplikacji kosmetyków o niskim pH należy odczekać kilka minut, aby składniki mogły się wchłonąć i efektywnie działać. Następnie można przejść do produktów nawilżających, które przywracają skórze równowagę i pomagają w odbudowie bariery hydrolipidowej. Na koniec stosuje się kosmetyki ochronne, takie jak filtry przeciwsłoneczne, które zapobiegają degradacji składników aktywnych oraz chronią skórę przed negatywnym wpływem czynników zewnętrznych.

Łączenie kilku silnie działających substancji aktywnych w jednej rutynie pielęgnacyjnej może prowadzić do nadmiernego obciążenia skóry i jej podrażnienia. Przykładem niekorzystnego połączenia jest jednoczesne stosowanie retinolu i kwasów AHA/BHA. Retinol, będący pochodną witaminy A, działa regenerująco i stymuluje odnowę komórkową, jednak może również powodować zaczerwienienie i złuszczanie skóry. Kwasy AHA i BHA, które złuszczają martwe komórki naskórka, dodatkowo zwiększają ryzyko podrażnień, jeśli są używane w tym samym czasie co retinol.

Podobne ryzyko niesie połączenie witaminy C w formie kwasu askorbinowego z niacynamidem – składniki te mają różne wymagania dotyczące pH, co może prowadzić do ich destabilizacji i zmniejszenia skuteczności. Aby uniknąć podrażnień, najlepiej stosować te składniki w różnych porach dnia, np. witaminę C rano, a retinol lub kwasy wieczorem.

Wprowadzanie nowych kosmetyków do rutyny pielęgnacyjnej powinno odbywać się stopniowo, aby móc ocenić ich tolerancję przez skórę. Każdy nowy produkt należy testować przez co najmniej kilka dni, najlepiej aplikując go najpierw na niewielki obszar skóry (np. za uchem lub na wewnętrznej stronie nadgarstka). Jeśli po 24–48 godzinach nie wystąpią niepożądane reakcje, takie jak zaczerwienienie, pieczenie czy świąd, produkt można stopniowo włączyć do codziennej pielęgnacji.

Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku kosmetyków zawierających silne substancje aktywne, takie jak retinoidy, kwasy eksfoliujące czy nadtlenek benzoilu. Najlepiej wprowadzać je w odstępach kilku dni, aby skóra miała czas na adaptację. W przeciwnym razie może dojść do podrażnienia, przesuszenia skóry lub osłabienia jej naturalnej bariery ochronnej.

Ochrona przeciwsłoneczna jest kluczowym elementem pielęgnacji, szczególnie w przypadku stosowania składników, które mogą uwrażliwiać skórę na promieniowanie UV. Retinoidy, kwasy AHA/BHA oraz witamina C mogą zwiększać podatność skóry na uszkodzenia wywołane przez promieniowanie słoneczne, co prowadzi do ryzyka przebarwień, fotostarzenia i podrażnień.

Pamiętajmy, że świadoma pielęgnacja skóry, obejmująca właściwą kolejność aplikacji kosmetyków, unikanie niekorzystnych połączeń składników aktywnych, stopniowe wprowadzanie nowych produktów oraz regularne stosowanie ochrony przeciwsłonecznej, pozwala na minimalizowanie ryzyka podrażnień i zwiększa skuteczność działania kosmetyków.

objawy podrażnienia skóry

Objawy ICD obejmują rumień, pieczenie, uczucie ściągnięcia skóry, a w bardziej nasilonych przypadkach – obrzęk, złuszczanie oraz pęcherzyki. W przeciwieństwie do alergii, reakcja pojawia się natychmiast lub w ciągu kilku godzin od kontaktu ze środkiem drażniącym i zwykle ogranicza się do miejsca aplikacji kosmetyku. Przewlekłe podrażnienie może prowadzić do pogrubienia naskórka oraz zwiększonej suchości skóry (Johansen et al., 2022).

Alergia kontaktowa – mechanizm i objawy

Alergia kontaktowa (ang. allergic contact dermatitis, ACD) jest reakcją nadwrażliwości typu IV (opóźnionego), zależną od limfocytów T. Występuje po wcześniejszym uczuleniu na daną substancję – pierwotny kontakt ze składnikiem alergizującym prowadzi do jego prezentacji przez komórki Langerhansa i aktywacji układu immunologicznego. Kolejna ekspozycja na alergen skutkuje reakcją zapalną w skórze, której objawy pojawiają się zazwyczaj po 24–72 godzinach od kontaktu (Peiser et al., 2012).

Najczęstszymi alergenami w kosmetykach są substancje zapachowe (np. linalol, geraniol), konserwanty (np. metyloizotiazolinon, parabeny) oraz barwniki i substancje pomocnicze (Heisterberg et al., 2011). Objawy alergii skórnej obejmują rumień, obrzęk, świąd, a w cięższych przypadkach – pęcherze i wysięki. W odróżnieniu od podrażnienia kontaktowego, reakcja może wystąpić także poza miejscem aplikacji kosmetyku.

Epidemiologia i statystyki dotyczące niepożądanych reakcji skórnych

Według badań epidemiologicznych, podrażnienie kontaktowe stanowi zdecydowaną większość przypadków niepożądanych reakcji na kosmetyki. Szacuje się, że ICD odpowiada za około 80% przypadków kontaktowego zapalenia skóry, podczas gdy ACD stanowi około 20% (Diepgen et al., 2016).

Dane pochodzące z Europejskiej Sieci Alergii Kontaktowej (ESSCA) wskazują, że alergia na składniki kosmetyków dotyka od 1 do 4% populacji, w zależności od regionu i metodologii badań (Uter et al., 2020). Szczególnie narażone są osoby o predyspozycjach atopowych oraz osoby często stosujące produkty zawierające silnie alergizujące substancje, jak fryzjerzy, kosmetyczki i pracownicy przemysłu chemicznego.

W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych, konserwanty i substancje zapachowe były najczęstszą przyczyną reakcji alergicznych – alergię na formaldehyd wykryto u 8–9% pacjentów testowanych na alergeny kosmetyczne, natomiast metyloizotiazolinon był odpowiedzialny za około 6% przypadków (Warshaw et al., 2017).

Z czym jeszcze może być związane występowanie zaczerwienienia i pieczenia skóry po zastosowaniu kosmetyku? Jedną z przyczyn może być dostarczenie zbyt dużej dawki składników aktywnych do których nasza skóra nie przywykła, ponieważ dotychczas używaliśmy tylko zwykłych kremów drogeryjnych, których działanie jest o wiele słabsze od działania kosmetyków naturalnych pełnych naturalnych ekstraktów roślinnych. Taka skóra nie jest przyzwyczajona do tak silnej dawki działających składników aktywnych i może zareagować zaczerwienieniem oraz podrażnieniem. Czasem rozwiązaniem jest zmieszanie kremu ze składnikiem aktywnym z innym prostym kosmetykiem, np kwasem hialuronowym czy masłem shea.

Zarówno podrażnienie, jak i alergia kontaktowa po kosmetykach stanowią istotny problem dermatologiczny. Podrażnienie jest reakcją bezpośrednią, wynikającą z uszkodzenia bariery naskórkowej, podczas gdy alergia jest mechanizmem immunologicznym, wymagającym wcześniejszego uczulenia. Ze względu na wysoką częstość występowania reakcji skórnych na kosmetyki, kluczowe jest świadome wybieranie produktów o łagodnym składzie oraz stosowanie testów płatkowych w celu identyfikacji substancji alergizujących.

Bibliografia:

• Diepgen, T. L., Ofenloch, R. F., Bruze, M., et al. (2016). Prevalence of contact allergy in the general population in different European regions. British Journal of Dermatology, 174(2), 319-329.
• Heisterberg, M. V., Menné, T., Johansen, J. D. (2011). Contact allergy to preservatives in cosmetics: I. Frequency of sensitization. Contact Dermatitis, 64(6), 325-329.
• Johansen, J. D., Aalto-Korte, K., Agner, T., et al. (2022). Irritant contact dermatitis. British Journal of Dermatology, 187(1), 19-32.
• Lazarov, A., Trattner, A., Abraham, D., et al. (2019). Contact dermatitis due to personal care products. Clinics in Dermatology, 37(3), 298-305.
• Peiser, M., Tralau, T., Heidler, J., et al. (2012). Allergic contact dermatitis: epidemiology, molecular mechanisms, in vitro methods and regulatory aspects. Cellular and Molecular Life Sciences, 69(5), 763-781.
• Uter, W., Geier, J., Frosch, P. J., et al. (2020). Contact allergy and allergic contact dermatitis. Current Dermatology Reports, 9, 1-13.
• Warshaw, E. M., Raju, S. I., DeKoven, J. G., et al. (2017). Prevalence of contact allergy in North America: Results from the North American Contact Dermatitis Group (NACDG). Dermatitis, 28(5), 298-306.

JAK ODRÓŻNIĆ PODRAŻNIENIE OD ALERGII?

W kosmetykach naturalnych znajduje się bardzo duże stężenie składników aktywnych (zdecydowanie większe niż w drogeryjnych produktach), aby miały intensywne, mocne działanie. Niestety nie ma też reguły i niektóre osoby mogą zareagować silniej na taką zmianę i odczuwać większy dyskomfort zaś niektórym cera zdecydowanie szybciej się przestawi na solidną dawkę dobrych składników. Również gdy skóra jest w gorszej kondycji to też może zareagować mocniejszym podrażnieniem.

Zarówno podrażnienie jak i reakcja alergiczna to kwestie indywidualne. Każda skóra jest inna, reaguje w różny sposób i może też zareagować podrażnieniem kiedy połączymy różne kosmetyki o różnych składnikach naturalnych. Nie każdy składnik naturalny polubi się i prawidłowo zareaguje z innym składnikiem naturalnym z innego kosmetyku. Przy cerze kapryśnej, wrażliwej trzeba dużo testować aby znaleźć ten odpowiedni produkt dla siebie.

WYSTĄPIŁO PODRAŻNIENIE - CO TERAZ ZROBIĆ?

Bezwzględnie zrezygnować z używania kremu czy jednak mimo wszystko używać go? Najważniejsze jest dokładne obserwowanie naszej skóry przy pierwszych jego użyciach. Jeśli po zaaplikowaniu kremu odczuwasz uczucie delikatnego pieczenia, mrowienia lub na skórze pojawia się zaczerwienienie, które w ciągu 40 minut znika, to nie musi to oznaczać alergii. Niektóre składniki aktywne mają bardzo silne działanie i powodują celowe, chwilowe przekrwienie skóry co świadczy o rozpoczęciu działania substancji aktywnych. Odstawić powinniśmy dany krem w momencie gdy rumień nie znika, odczuwamy długotrwałe pieczenie i dodatkowo występuje wysypka.

Warto dodać też, o czym mało kto z nas wie, że w większości przypadków mamy do czynienia ze zwykłym podrażnieniem kontaktowym. Co to znaczy? Zaczerwienienie i pieczenie pojawia się tylko w miejscach aplikacji. Gdy mamy do czynienia z alergią to reakcja skóry może być dużo bardziej rozległa i pojawiać się też w innych miejscach niż miejsca aplikacji.

Pamiętajmy również by używać produktów zgodnie z ich przeznaczeniem! Przykładowo krem do twarzy zawiera większe stężenie składników aktywnych niż z tej samej serii krem dedykowany pod oczy, ponieważ skóra pod oczami jest o wiele cieńsza i delikatniejsza niż skóra twarzy i potrzebuje innej, delikatniejszej pielęgnacji. Zastosowanie kremu do twarzy pod oczy może spowodować pieczenie, zaczerwienienie, a nawet inne poważniejsze podrażnienie!

DAJMY SZANSĘ KOSMETYKOM NATURALNYM!

Jeśli już wiemy, że nie mamy do czynienia z alergią to warto dać danemu kremowi szansę i trochę go poużywać. To delikatne zaczerwienienie na początku używania pokazuje, że krem właśnie działa. Problemem jest to, że skóra nie była gotowa i przyzwyczajona na tak dużą dawkę składników aktywnych – przed użyciem kosmetyku mogła być nadmiernie przesuszona, podrażniona czy uszkodzona.

Dlatego dajmy szansę rozwinąć swoje możliwości kosmetykom naturalnym i powoli przestawić ją na działanie mocnych składników aktywnych, a w konsekwencji na polepszenie się jej kondycji i wspieranie jej naturalnego metabolizmu.

UCZULENIE NA POSZCZEGÓLNE SKŁADNIKI

Dodatkowo musimy pamiętać, że kosmetyki naturalne są tworzone ze składników naturalnych tj. miód, propolis, olej różany, które to u osób uczulonych na te składniki mogą powodować alergie. Warto wiedzieć, że nie tylko substancje chemiczne mogą uczulać, ale też naturalne! Nawet te wykazujące działanie kojące i łagodzące u osób uczulonych na tę substancję nie wykażą takich właściwości, a mogą naszą skórę podrażnić.

Dlatego dowiedz się na co Twój organizm jest uczulony!

Nie przekreślaj naturalnych produktów!